حجم خون در بدن انسان بالغ به طور میانگین بین 4.7 الی 5 لیتر می باشد، خون از اجزای مختلفی تشکیل شده است از جمله گلبول های قرمز و هموگلوبین که وظیفه حمل اکسیژن از ریه ها به تمام نقاط بدن و سلول ها را بر عهده دارند.
هسته مرکزی مولکول هموگلوبین آهن و ساختار گلبول های قرمز و هموگلوبین از پروتئین می باشد. برای تولید این دو بدن به مقدار کافی پروتئین، آهن، مس، روی (زینک) و ویتامین های B6, B12 و اسید فولیک نیاز دارد عنصر روی از این جهت مورد نیاز است که به بدن در تولید پروتئین و تجزیه و ترکیب اسیدهای آمینه کمک می کند، کمبود هر یک از این مواد مغذی موجب کاهش تولید هموگلوبین و گلبول های قرمز شده که به آن کم خونی گویند.
حتما بخوانید: دلیل اصلی ریزش مو در زنان چیست؟
علایم کم خونی
زمانی که فرد کم خون شود، علایمی مانند رنگ پریدگی، ضعف، سردرد، سرگیجه و بی حالی را تجربه می کند و با انجام کمترین فعالیت بدنی دچار نفس نفس زدن و خستگی می شود. البته باید توجه کرد این علایم در بسیاری از بیماری های دیگر از جمله کم کاری تیروئید و غدد فوق کلیوی نیز مشاهده می شود و هیچگاه نباید از روی علایم یک بیماری را تشخیص داد.
چنانچه علایم فوق را تجربه و تصور می کنید دچار کم خونی می باشید از پزشک خود بخواهید از طریق آزمایشات وضعیت فاکتورهای خونی، ذخایر آهن و ویتامین های مذکور را بررسی نماید.
حتما بخوانید: چه میزان ریزش مو در روز طبیعی است و بیماری محسوب نمی شود؟
آزمایشات خون برای تشخیص کم خونی و علل آن:
در آزمایش خون سی بی سی (CBC) میزان فاکتورهای خونی مانند هموگلوبین (HB)، گلبول های قرمز (RBC)، اندازه گلبول های قرمز (MCV)، هماتوکریت (HCT) و غیره بررسی می شوند و چنانچه یکی از این فاکتورها از حد طبیعی کمتر باشد یعنی شخص مبتلا به کم خونی است.
علل شایع کم خونی کمبود ویتامین های B6, B12، اسید فولیک و آهن است، به همین دلیل توصیه می شود همزمان با آزمایش سی بی سی میزان ذخایر آهن و ویتامین های مذکور نیز بررسی تا علت کم خونی مشخص گردد.
آزمایشات مورد نیازعبارتند از: Folic Acid (Folate), Vitamin B12, Ferritin, TIBC, Iron Serum
بر خلاف تصور عموم علت کم خونی صرفا محدود به فقر آهن در بدن نبوده و کمبود سایر ویتامین ها علل شایع تری است و نباید بدون بررسی و تشخیص پزشک از قرص آهن استفاده نمود.
راه های درمان و پیشگیری از کم خون:وقتی صحبت از کم خونی می شود اولین فکری که در ذهن افراد به ویژه خانم ها ایجاد می شود مصرف قرص آهن و انواع ویتامین است! در صورتی که با داشتن یک برنامه غذایی متعادل براحتی می توان میزان کافی از آهن و ویتامین های مورد نیاز جهت خون سازی را تامین نمود و اصولا نیازی به مصرف مکمل های غذایی نمی باشد مگر در موارد خاص آن هم با تشخیص پزشک.
حتما بخوانید: چند توصیه برای جلوگیری از ریزش مو که همه باید بدانند!
چگونه آهن مورد نیاز بدنمان را تامین کنیم؟
کافی است 4 الی 5 وعده حبوبات مانند عدس و انواع لوبیا، 2 وعده گوشت قرمز و اگر کلسترولتان بالا نمی باشد 4 عدد تخم مرغ کامل در هفته و به طور روزانه مقداری اسفناج، جعفری و کمی پسته مصرف نمایید تا به شکل کامل میزان آهن مورد نیازتان تامین گردد.
به منظور کمک به جذب آهن می توانید کمی آب لیمو ترش تازه به مواد غذایی ذکر شده اضافه نمایید، ویتامین C جذب آهن را تا 3 برابر افزایش می دهد، همچنین مواد غذایی که حالت اسیدی دارند مانند گوجه فرنگی سبب جذب بیشتر آهن می شوند.
قابل ذکر است میزان آهن موجود در 100 گرم جعفری 6.2 میلیگرم است که از میزان آهن موجود در 100 گرم گوشت راسته گوسفند یا گاو بیشتر است، هر 100 گرم جعفری حاوی 133 میلیگرم ویتامین C نیز می باشد که کمک به جذب آهن می نماید و اگر دچار فقر آهن می باشید حتما آنرا در برنامه غذایی خود بگنجانید.
حتما بخوانید: آیا می دانستید بیش از 70 درصد از مردم کمبود ویتامین D دارند؟
تامین اسید فولیک مورد نیاز بدن
اسید فولیک نقش مهمی در متابولیزم آهن دارد به زبان ساده بدن بدون اسید فولیک نمی تواند از آهن استفاده کند.
بسیار مهم است که برنامه غذایی حاوی منابع سرشار از اسید فولیک باشد که عبارتند از اسفناج، کلم بروکلی، لوبیا، کاهو، آووکادو، جوانه گندم، پرتقال، لیمو و سایر سبزیجات و میوه های تازه
توصیه می شود روزانه یک الی دو وعده از آن ها مصرف نمایید تا اطمینان یابید به میزان کافی اسید فولیک از برنامه غذایی خود دریافت می کنید.
ویتامین B12 و رابطه آن با کم خونی:
یکی دیگر از دلایل شایع کم خونی کمبود ویتامین B12 است که کمتر به آن توجه می شود، گلبول های قرمز در مغز استخوان تولید می شوند و فعالیت مغز استخوان وابسته به میزان کافی از این ویتامین است.
حتما بخوانید: فواید کپسول های امگا 3 چیست و چه مقدار باید مصرف شوند؟
ویتامین B12 برای تولید انرژی، فعالیت سیستم اعصاب و مغز نیز ضروری می باشد.
این ماده مغذی فقط در منابع غذایی حیوانی مانند گوشت سفید و قرمز وجود دارد، به همین جهت افراد گیاه خوار در معرض کمبود شدید این ویتامین می باشند.
اگر دچار کم خونی می باشید بهترین منبع برای تامین آهن و ویتامین B12 جگر گاو و گوسفند است که از هر قرص و مکمل غذایی مناسب تر می باشد، می توانید تا رفع کم خونی هفته ای 2 وعده و هر وعده 100 الی 150 گرم مصرف نمایید.
هر 100 گرم جگر گاو حاوی 30 گرم پروتئین، 6.5 میلیگرم آهن، 70.6 میکروگرم ویتامین B12 و 253 میکروگرم اسید فولیک است.
اگر دچار کمبود آهن می باشید و قصد افزایش ذخایر آهن بدن خود را دارید از مصرف موارد زیر خودداری کنید:
شکلات: شکلات حاوی ماده ای است که موجب دفع آهن از کبد و بدن می شود.
غلات با سبوس کامل و مواد غذایی با فیبر بالا: مواد غذایی که حاوی فیبر زیاد بوده مانع جذب مواد معدنی از جمله آهن در روده ها می شوند.
نان لواش: نان لواش حاوی اسید فیتیک است که از جذب آهن می کاهد، در نان های دیگر مانند سنگک و بربری به دلیل اینکه زمان بیشتری در معرض حرارت تنور قرار می گیرند این ماده از بین می رود.
چای و قهوه: چای سیاه و قهوه حاوی کافئین و تانین بوده که جذب آهن را به شدت کاهش می دهند، از نوشیدن چای و قهوه یک ساعت قبل و بعد از صرف غذا خودداری نمایید.
چای سبز: چای سبز علاوه بر کاهش جذب آهن موجب کاهش ذخایر آهن در کبد نیز می شود، در طب چینی برای افرادی که دچار ازدیاد آهن می باشند مصرف عصاره چای سبز به منظور دفع آهن مازاد توصیه می شود.
مواد غذایی حاوی کلسیم: قرص های کلسیم و یا مواد غذایی حاوی کلسیم مانند ماست و شیر نیز جذب آهن در روده ها را کاهش می دهند، تحقیقات مختلف نشان می دهند مصرف یک قرص کلسیم همراه با غذا که حاوی 350 میلیگرم کلسیم باشد جذب آهن را تا 49 درصد کاهش می دهد.
مکمل های منیزیم، روی و منگنز: مکمل های غذایی روی، منگنز و منیزیم نیز جذب آهن را با مشکل روبرو می کنند در صورتی که باید از آن ها استفاده کنید از مصرفشان در وعده غذایی که حاوی آهن است خودداری کنید.
با رعایت موارد منع مصرف و موارد توصیه شده براحتی می توانید کم خونی را درمان و از بروز مجددا آن نیز جلوگیری کنید.